LAPLACE???
Çoğunuz okumuştur belki OLASILIKSIZ adlı kitabı. Okuyanlardan birkaç söylenti geliyor kulağıma. "Anlamadık" Aslında anlaşılmayacak bir şey yok. Bu yazıyı anlamayanlar ve okumayıp merak edenler için yazayım o zaman.
İlk olarak kitabın içeriğini anlatmak istiyorum. Bir adam var. Bu adamın ismi David Caine. Adam kumarbazın teki ve genellikle kazanıyor çünkü matematik zekasını kullanıyor. Olasılıkları falan hesaplıyor. Fakat bir gün olasılıksız bir şey oluyor. Bunun sonucu eli kaybedip borç çukuruna batıyor. Asıl konu bu değil aslında. Asıl konu; David, son birkaç yıldır nöbet geçiriyor ve oyun sonunda da tekrar bir nöbet onu yakalıyor. Hastaneye gidiyor ve hastanede şizofren ikizini buluyor. Ardından bir sürü teori. CIA, gibi kurumlar olaya karışıyor. Anlanmayan şey bu değil aslında. Anlanmayan şey; Laplace Şeytanı.Pierre Simon Laplace 23 Mart 1749'da doğmuştur, 5 Mart 1827'de ölmüştür. Bu ünlü bilim adamını kendinden ayıran bir özelliği vardı. Gök bilimi ve matematikle ilgilenen Laplace kimsenin yapamadığı şeyi başarmıştır.
Bilirsiniz birçok bilim adamı gezegenin yerini saptama çalışmıştır fakat başaramayıp imkansız olduğunu öne sürmüşlerdir. Laplace bunun doğru olmadığını kanıtladı. Olasılık ve astronomiyi bir arada kullanarak gezegenlerin yerini saptadı. Bu yaptığı önemli şeylere sadece küçük bir örnektir.
Gelelim Laplace Şeytanına. Laplace'ın Şeytanı Pierre-Simon Laplace tarafından 1814'te yayınlanan bir makalede belirtildiği üzere evrendeki her atomun yerini ve hareketini bilen ve bu sayede evrenin ve kainatın bütün bir geçmiş ve geleceğini bilen sanal bir varlığın mevcut olduğunu iddia eden düşünsel bir deneydir. Laplace'ın makalesinde nedensel determinizmi kavramsallaştırdığı ifadesinin özgün hali şu şekildedir:
Evrenin şimdiki halini geçmişin sonucu ve geleceğin nedeni olarak ele alabiliriz. Bir an için evrenin tüm güçlerinin ve bunu oluşturan tüm varlıkların konumlarını anlayabilen bir canlı olduğunu düşünürsek ve bunun bu verileri inceleyebileceğini de düşünürsek aynı anda evrendeki en büyük varlıklardan en küçük atomlara kadar her şeyi hesaba katarak bir hesap yaparsa hiçbir şey belirsiz değildir ve gelecek de aynı geçmiş gibi onun gözleri önündedir.
Şimdi kafanızda takılan bir şey olduğunu düşünüyorum. Eminim determinizmi herkes bilmiyordur.
Belirlenimlilik, belirlenircilik, gerekircilik, determinizm, evrenin veya olayların ya da bir bilimsel disiplinin alanına giren tüm nesne ve olayların önceden belirlenmiş olduğu, onların öyle olmalarını zorunlu kılan birtakım yasa veya güçlerin etkisiyle meydana geldiklerini ileri süren öğretiye verilen addır. Kısacası, her olayın maddi veya manevi birtakım nedenlerin zorunlu sonucu olduğunu kabul eden felsefi görüştür.
Başka bir söyleyişle felsefe bağlamında, ahlâkın kapsamına giren seçimler de dahil, bütün olayların özgür iradeyi ve insanın başka türlü davranabilme imkânını kabul etmeyen birtakım önceden var olan zorunlu nedenler zincirinin zorunlu olarak belirlediğini savunan teoridir. Buna göre insan iradesinin sözkonsu zorunlu nedenler zincirine etkisi olmadığından olayların meydana gelişinde nedenlerin gücü bulunmaktadır. Böylece nedensellik ilkesi determinizmde temel ilke olarak kabul edilmektedir. Çünkü determinizme göre evrende akli bir yapı ve düzen vardır, dolayısıyla belirli nedenlerin veya durumların bilgisine sahip olunduğunda, o nedenlerin veya durumların ortaya çıkartacağı olayların bilgisini elde etmek mümkündür. Determinizmin klasik öğretisini XVIII. yüzyılda Pierre-Simon Laplace ortaya koymuştur. Laplace'a göre, evrenin bugünkü durumu, önceki durumunun bir sonucu ve bundan sonraki durumunun ise bir nedenidir.
Determinizmi kısa bir şekilde açıklıyorum çünkü benimde bilgilerim sizinkinden farklı değil. Ama yaptığım araştırmalara göre determinizmin kendi arasında ayrıldığın gördüm.
Mekanik determinizm: insanın iradesi, yani işleği ve eylemi kendi dışındaki nedenlerin sonucudur.
Ekonomik determinizm: ekonomik etkenlerin diğerlerini belirlediği öğreti anlamına gelir
Toplumsal determinizm: insanın istek ve iradesi daima içinde yaşadığı toplumsal şartlara bağımlıdır ve bu şartların zorlamasıyla insanın iradesi ve isteği belirlenir.
Tarihsel determinizm: insanın irade ve eyleminin belirlenmesinde tarihin, tarihi olayların etken okluğu ileri sürülür.
Deneysel determinizm: Deneye dayalı ya da pozitif bilimlerde (fizik, kimya, biyoloji vb.) temel kabul edilen determinizm; bülün olaylar değişmez bir biçimde belirlenmiş ve belli nedenlere bağlıdır. Buna göre belli ortam ve şartların oluşmasıyla meydana gelecek sonuç kesindir, aksi düşünülemez. Olayları meydana getiren nedenler deneyin dışında ve deney-üstü, yani aşkın nitelikte değildirler, olayların kendisinde ve doğada içkin olarak vardırlar. Doğanın, dolayısıyla evrenin üstünde bir neden aranmamalıdır. Öte yandan nedensellik ilkesi, buna bağlı olarak da determinizm doğa yasalarının evrensel, değişmez ve düzenli olduğunu ileri sürer. Bu bakımdan imkân, rastlantı, özgür irade, mucize gibi gerçeklikler kabul edilmez. Evrende zorunluluk asıldır.
Psikolojik determinizm: İnsan davranışları ve eylemleri değişmez ilkelere veya yasalara bağlı olduğu gibi aynı zamanda zorunludur. Öyleyse insan özgürlüğünden, insanın özgür iradesinden ve özgür seçiminden de sozedilemez.
NOT: Toplu bilinçaltını bende tam anlamıyla çözemediğim için diğer sitelerden bakmanız daha uygundur.
Özet olarak yapıldığında ancak bu kadar yapabildim. Umarım beğenmişsinizdir. Eminim bu yazı, birkaç soru cevaplarken birçok soru işaretini de oluşturmayı ihmal etmemiştir. Böylece felsefe de amacına ulaşmıştır.
Simay TÜRKMEN
Kaynaklar
Adam Fawer- Olasılıksız
Vikipedi
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder